Γενικά, η εφηβεία θεωρείται μια περίοδος κατά την οποία το άτομο βιώνει τις μεγαλύτερες ανακατατάξεις στη ζωή του –σωματικές και ψυχολογικές. Συνδυαζόμενες, μπορεί να οδηγήσουν τον νέο ή τη νέα σε πολυάριθμα προβλήματα, τα οποία συχνά περνούν απαρατήρητα και αθεράπευτα. Επίσης, τα άτομα προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας είναι πιο ευάλωτα παρά ποτέ και λιγότερο πρόθυμα να ζητήσουν και να δεχθούν βοήθεια.
Σε αυτό το άρθρο, εξετάζουμε τις δύο όψεις της ευαισθητοποίησης των προεφήβων και των εφήβων σε θέματα ψυχικής υγείας:
- Τα προβλήματα ψυχικής υγείας που βιώνουν οι έφηβοι και οι έφηβες
- Την πρωτοβουλία της κοινωνίας να μας κάνει όλους –νέους και μη– να τα συνειδητοποιήσουμε
Ψυχική υγεία
Όπως η σωματική υγεία σχετίζεται με την ευεξία του οργανισμού μας, έτσι και η ψυχική υγεία αφορά τη συναισθηματική, κοινωνική και ψυχική ευεξία. Ταυτόχρονα, όπως η σωματική υγεία μπορεί να κυμαίνεται από καλή έως κακή, έτσι και η ψυχική μπορεί να ποικίλλει, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Ως κακή ψυχική υγεία νοείται η κατάσταση που επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες και συμπεριφορές του ατόμου.
Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι το ελάχιστο που πρέπει να γίνει είναι να γνωρίσει ο γενικός πληθυσμός τα προβλήματα ψυχικής υγείας και να πειστεί ότι είναι πραγματικά –όχι δημιούργημα της φαντασίας που δικαιολογεί παρεκκλίνουσες συμπεριφορές.
Τρόπος ευαισθητοποίησης σε θέματα ψυχικής υγείας:
- Δημιουργία ενός περιβάλλοντος αποδοχής, όπου τα προβλήματα ψυχικής υγείας δεν θεωρούνται ταμπού αλλά θέμα προς συζήτηση όμοιο με τα προβλήματα σωματικής υγείας.
- Εκπαίδευση της κοινωνίας, ώστε να αναγνωρίζει τα συμπτώματα των προβλημάτων ψυχικής υγείας, τους γενικούς και ειδικούς τρόπους παροχής βοήθειας και το πού μπορεί να αποταθεί κανείς για να λάβει βοήθεια από επαγγελματία.
- Εξάλειψη του στίγματος που συνδέεται με τα προβλήματα ψυχικής υγείας.
- Ενημέρωση όσων υποφέρουν από δυσκολίες ψυχικής υγείας ότι δεν είναι μόνοι και αβοήθητοι, ότι τα προβλήματά τους είναι πραγματικά και ότι δικαιούνται να λάβουν βοήθεια και θεραπεία σαν να είχαν σωματική πάθηση. Πρέπει επίσης να κατανοήσουν ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας δεν τους καθιστούν τρελούς.
Κοινά προβλήματα ψυχικής υγείας στους εφήβους:
- Άγχος
Άγχος είναι η ανησυχία που προκαλούν οι στρεσογόνες καταστάσεις και η οποία επιφέρει φόβο και πανικό. Το πόσο στρες απαιτείται για να προκαλέσει άγχος ποικίλλει από άτομο σε άτομο, Ενίοτε, ενεργοποιείται η λεγόμενη «αντίδραση πάλης ή φυγής», η οποία συνοδεύεται από κρίσεις πανικού. Οι κρίσεις ενδέχεται να προκαλέσουν και σωματικά προβλήματα, όπως αίσθηση βάρους στο κεφάλι, πονόκοιλο, εφίδρωση, τρέμουλο, λαχάνιασμα, αεροφαγία, ταχυκαρδία, ζάλη κ.λπ.
- Κατάθλιψη
Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή της διάθεσης κατά την οποία το άτομο νιώθει κακόκεφο τον περισσότερο καιρό. Είναι δύσκολο να διαγνωστεί η κατάθλιψη, διότι η εξωτερική συμπεριφορά του ατόμου στην καθημερινή ζωή μπορεί να κυμαίνεται από εξωτερίκευση της θλίψης έως ακραία εκδήλωση χαράς.
- ΔΕΠ-Υ
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα είναι αρκετά κοινή στα παιδιά και εκδηλώνεται σε μικρή ηλικία. Έχει αναγνωρίσιμα σωματικά συμπτώματα, όπως ότι το παιδί δυσκολεύεται να καθίσει ακίνητο, να σταματήσει να μιλά, να ολοκληρώσει ό,τι κάνει, να συγκεντρωθεί και να εστιάσει την προσοχή του.
- Διατροφικές διαταραχές
Οι διαταραχές της διατροφής, βουλιμία, ανορεξία και επεισοδιακή υπερφαγία, είναι αρκετά κοινές στους εφήβους. Συνήθως, οι έφηβοι αρχίζουν να αλλάζουν τις διατροφικές συνήθειές τους εξαιτίας της πίεσης των συνομηλίκων τους, της διαπόμπευσης για το βάρος τους (body shaming), της υποτιμητικής συμπεριφοράς των γύρω τους και της έντονης επιθυμίας τους για ένα τέλειο σώμα. Έτσι, μπορεί να οδηγηθούν σε μειωμένη ημερήσια θερμιδική πρόσληψη, η οποία μπορεί να καταλήξει και σε αναστολή της ανάπτυξης.
- Εναντιωματική προκλητική διαταραχή
Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή θεωρείται γενικά πράξη επανάστασης και ακραίας συμπεριφοράς των εφήβων οφειλόμενη στις ορμονικές μεταβολές. Μπορεί να αναγνωριστεί από τη σωματική και λεκτική επιθετικότητα, τη βία, την ακραία περιφρόνηση των κανόνων κ.λπ.
Κοινά αίτια των προβλημάτων ψυχικής υγείας στους εφήβους:
- Οικογένεια: Κάθε λογής σύγκρουση στις οικογενειακές σχέσεις επηρεάζει βαθιά τον ψυχισμό των παιδιών και ίσως έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία τους.
- Πίεση συνομηλίκων: Η αναπόφευκτη επιθυμία να είναι κανείς ταιριαστός με τους γύρω του και αποδεκτός από αυτούς μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές συμπεριφοράς, οι οποίες ίσως οδηγούν σε προβλήματα ψυχικής υγείας.
- Τελειομανία: Αν το άτομο έχει υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό του ή προσπαθεί ανεπιτυχώς να ανταποκριθεί σε εκείνες ενός άλλου ατόμου, μπορεί να καταλήξει με προβλήματα ψυχικής υγείας.
- Φιγούρα εξουσίας: Πολύ συχνά, μια παράλογη φιγούρα εξουσίας διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας στους εφήβους.
- Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η λάμψη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι τόσο ελκυστική που οι έφηβοι και οι έφηβες προσπαθούν να μιμηθούν στην πραγματική ζωή ό,τι βλέπουν στην οθόνη. Αν δεν τα καταφέρουν, ίσως εμφανιστεί μια σειρά προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Ενδείξεις και συμπτώματα προβλημάτων ψυχικής υγείας:
- Δυσκολία στον ύπνο
- Υπερβολικός ύπνος
- Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες
- Έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις
- Δραστικές αλλαγές στο βάρος
- Ακραία ευερεθιστότητα
- Κοινωνική απόσυρση
- Απουσία από το σχολείο
- Ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή στην προσωπικότητα
Τρόπος βοήθειας
Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος. Δεχθείτε να συζητήσετε το πρόβλημα χωρίς να κρίνετε και χωρίς να κατηγορείτε. Δώστε προσοχή στις λεπτομέρειες, για να εντοπίσετε τη ρίζα του προβλήματος και να βρείτε λύση.
Όταν ένα νεαρό άτομο εκδηλώνει παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, είναι ευθύνη της φιγούρας εξουσίας να βρει τον λόγο πίσω από την εν λόγω συμπεριφορά πριν επιβάλει τιμωρία. Η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας από ειδικό ψυχικής υγείας είναι μια δοκιμασμένη μέθοδος επίλυσης των προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
Κατά την εφηβεία, το άτομο είναι πολύ ευάλωτο σε προβλήματα ψυχικής υγείας, τα οποία ίσως το παρασύρουν και το οδηγήσουν στα ναρκωτικά ή άλλες καταχρήσεις με σοβαρές επιπτώσεις. Ωστόσο, αν ο έφηβος ή η έφηβη αναγνωρίσει το πρόβλημα ψυχικής υγείας και τις συνέπειές του, μπορεί να μην παγιδευτεί σε αυτό, αναπτύσσοντας υγιείς συνήθειες από την αρχή.
Οι συνήθειες και οι συμπεριφορές παγιώνονται κατά την εφηβεία και συνεχίζουν στην ενήλικη ζωή. Ο ενήλικος άνθρωπος είναι εξαιρετικά δύσκολο –αν όχι αδύνατο– να αλλάξει συμπεριφορές. Επομένως, είναι απαραίτητο οι υγιείς συνήθειες και συμπεριφορές να παγιώνονται από την εφηβεία.
